Digitalizacija kulturne baštine u Bosni i Hercegovini započeta je ukorak sa najrazvijenijim evropskim zemljama, početkom 2000-tih. Zahvaljujući inovacijama i tehnoestetskim trendovima koje u nastavi na Elektrotehničkom fakultetu u Sarajevu, na predmetu Računarska grafika, uvodi prof. dr. Selma Rizvić, prvi projekti digitalizacije kulturne baštine događaju se još 2005. godine. Projekti se realiziraju u Laboratoriji za kompjutersku grafiku, pod nazivom Sarajevo Graphics Group. Niz inovativnih projekata otvorilo je put do prve institucionalne platforme za digitalizaciju kulturne baštine, kada se 2010. godine osniva udruženje Digi.ba.
Po prvi put u u kulturnoj i edukativnoj praksi Bosne i Hercegovine zaštita objekata i elemenata kulturnog naslijeđa realiziraju se kroz digitalizaciju, virtuelnu rekonstrukciju i multimedijalnu prezentaciju. Kreirani digitalni sadržaji ne samo da kulturnu baštinu čine dostupnijom i čitljvijom, već su u poziciji da ožive porušeno i afirmiraju sačuvano kulturno naslijeđe.
Digi.ba aspekte digitalizacije podiže na multidisciplinarne mreže u struci i na interaktivne komunikacije u praksi, te u svoje projekte uvodi savremene trendove u ovoj oblasti, Ali, priča počinje 2005. godine, kada se realiziraju prvi projekti virtuelne prezentacije i rekonstrukcije graditeljskih cjelina…
Iz 2005. godine bilježimo projekat virtuelne 3D rekonstrukcije kulturnog naslijeđa BiH, reliziran sa Univerzitetom iz Bristola (Velika Britanija) gdje se prvi put unašoj zemlji vrši lasersko skeniranje kulturnog spomenika, već 2006. realizira se 3D rekonstrukcija Vijećnice i Virtuelni Zemaljski muzej BiH. Naredne 2007. dobijamo projekat Virtuelno Sarajevo, te virtuelnu rekonstrukciju Begovine u Stocu i starog grada Travnika. Godine 2008. profesorica Selma Rizvić sa saradnicima i studentima radi Virtuelnu šetnju Baščaršijom. Naredne 2009. godine radi se Digitalni katalog stećaka, te se realiziraju virtuelne rekonstrukcije Isa-begove tekije u Sarajevu, Crkve Svete Trojice u Mostaru i Saborne crkve u Sarajevu, koja dobija fizički model putem 3D štampe. Generacija 2008/2009. studenata III godine informatike, na predmetu Računarska grafika, realizira projekat “Virtualni muzej bosanskih tradicionalnih predmeta”.
Osnivanju Digi.ba, na kraju 2010. Godine,, prethodio je niz zapaženih projekata. Bilježimo Projekat „Virtualni muzej sarajevskog atentata”, čiji je cilj bio da započne digitalizaciju zbirki depandansa Muzeja Sarajeva, koji se odnose na period austro-ugarske vladavine u Bosni i Hercegovini. Kreirani digitalni sadržaj donosi virtuelna okruženja i interaktivne 3D modele zgrade Muzeja, spomenika, statua Ferdinanda i Sofije i automobila u kome su se vozili na dan atentata. Realizira se projekat Virtuelne rekonstrukcije Crkve Svete Marije i Tornja Svetog Luke u Jajcu. Osnivanju Digi.ba prethodili su projekti Virtuelni muzej Svrzina kuća, u saradnji sa Muzejom Sarajeva, potom Virtuelni muzej “Sarajevski ratni predmeti”, u saradnji sa Historijskim muzejom BiH, te Multimedijalna 3D prezentacija butmirske neolitske kulture.
O ovom periodu rada, koji je prethodio osnivanju Digi.ba, a koji se odvijao u okviru nastavnog procesa na Elektrotehničkom fakultetu u Sarajevu, govori prof. dr. Selma Rizvić.
U decembru 2010. formira se Udruženje DIGI.BA, kao prva institucionalna adresa koja je programski orijentirana ka digitalizaciji kulturne baštine. U narednih deset godina Digi.ba se profilirao kao multidisciplinarni tim koji čine vrhunski eksperti iz oblasti računarske/kompjuterske grafike, informatike, kulture, kulturnog menadžmenta, kulturnog turizma i marketinga. Redaju se domaći, a potom i međunarodni projekti na polju digitalizacije i vizualizacije kulturne građe.
Virtuelna prezentacija Karađoz-begove džamije u Mostaru, 2011.
Već 2011. godine Digi.ba realizira Virtuelnu prezentaciju Karađoz-begove džamije u Mostaru, u saradnji sa Islamskim kulturnim centrom Mostar, čime je u cyber prostoru postalo dostupno sakralno i graditeljsko blago džamije koja je 1557. godine građena po nacrtima slavnog osmanlijskog arhitekte Sinana.
“Ključevi Rima”, 2014.
Digi.ba je, pri Transnacionalnoj mreži virtuelnih muzeja, u septembru 2014. godine bio jedan od realizatora jedinstvene međunarodne izložbe rimske kulture – “Ključevi Rima” – koja je započela istovremeno u Rimu, Sarajevu, Amsterdamu i Aleksandriji. Korištena je impresivna tehnologija za predstavljanje I povezivanje ove regionalne kulture u okviru Rimskog carstva. Kombinirajući stvarne artefakte, obnovljene 3D objekte i prekrasna virtualna okruženja, posjetitelji mogu putovati natrag kroz vrijeme u potrazi za izgubljenim objektima i otkriti više o životima njihovih vlasnika.
Virtualna prezentacija Tašlihana, 2015.
U avgustu 2015. realizirana je Virtualna prezentacija Tašlihana,u tri verzije: kao dokumentarna priča, kao interaktivna priča i kao ozbiljna igra. Bio je to inovativni iskorak ka interaktivnim tehnikama prezentacije, gdje je recipijent mogao iz glavne priče o Tašlihanu i njegovoj historiji ići ka detaljima i linkovima.
Interaktivna maketa Sarajeva iz osmanskog perioda, 2015.
Maketa Sarajeva, kakvo je bilo neposredno pred austrougarsku okupaciju, prenesena je u digitalnu formu 2015. godine. Tako se sada pored fizičke makete, koja je remek-djelo maketara Huseina Karišika, nalazi interaktivni set-up na čijem ekranu posjetitelji mogu vidjeti 3D model makete sa info tačkama za pojedine objekte. Umjesto pokazivanja objekata na fizičkoj maketi, kustos ili posjetilac Muzeja može kliknuti na info tačku postavljenu na objekat od interesa i otvoriti panel sa fotografijama objekta i osnovnim informacijama o njemu.
LEGArT genocida nad Bošnjacima, 2016.
U sastavu Virtuelnoj muzeja genocida nad Bošnjacima, koji je kao projekat pokrenut 2013. godine, planirana je uspostava jedinstvenog registra umjetničkih svjedočanstava o stradanju Bošnjaka, gdje se po kategorijama objavljuju sadržaji i linkovi za književne tekstove, likovna i muzička djela, filmove i pozorišne predstave, izložbe, performanse i manifestacije.
Kultura sjećanja, 2016-2019.
Digi.ba je realizirao 30 izdanja televizijske emisije „Kultura sjećanja”, od oktobra 2016. do maja 2019. godine, sa oko 280 tema i oko 300 vijesti. Projekat je okupio 40 institucija i partnera u projektu i preko 200 saradnika i sudionika, među kojima 40 sa visokim akademskim titulama. Bio je to prvi periodični medij koji se programski bavio njegovanjem historijskog sjećanja. Emisija se realizirala u koprodukciji sa Televizijom Sarajevo, kao medijska kruna projekta digitalizacije činjenica o kontinuitetu genocida nad Bošnjacima, pod krovom vmgb.ba (Virtuelni muzej genocida), osnovanog 2013. godine. Cilj je bio da se na virtuelnu platformu podignu sve činjenice o stradanju Bošnjaka. „Kulturi sjećanja” je prethodio prvi naučni film na temu – „Kontinuitet genocida nad Bošnjacima” (2016), te čitav niz manjih projekata.
4D virtuelna prezentacija Bijele tabije, 2016.
Multimedijalna i interaktivna prezentacija jedne graditeljske i historijske cjeline u punom kreativnom kapacitetu je predstavljena 2016. godine, kroz 4D virtuelne prezentaciju Bijele tabije, srednjevijekovne tvrđave na jugoistočnom ulazu u Sarajevo. Predstavljen je historijski razvoj ovog objekta kroz kombinaciju digitalnih priča i interaktivnih 3D modela Tabije u različitim vremenskim periodima. Korisnik je u prilici da se kreće po priči i upoznaje sa modelima koji sadrže digitalizirane arheološke nalaze i njihove 3D rekonstrukcije.
Kyrenia, interaktivna digitalna priča, 2017.
KYRENIA iz 2017. godine je prvi bh. projekat koji istražuje perspektive interaktivnih edukacijskih tehnika. U okviru projekta iMARECULTURE, koji se finansira iz granta Evropske komisije, multidisciplinarni tim eksperata iz Sarajeva je osmislio novi metod interaktivnog digitalnog pripovijedanja pod nazivom hyper-storytelling koji je implementirao na priči o brodu Kyrenia, potonulom uz obale Kipra oko 288. godine prije nove ere. Riječ je o šest interaktivnih priča čije sklapanje vodi do mogućnosti da se kroz naprednu virtuelnu realnost zaplovi brodom Kyrenia.
“Rimsko naslijeđe Balkana”, 2019.
Projekat “Rimsko nasljeđe Balkana” je stvorio virtualnu prezentaciju rimskih spomenika kulture u Bosni i Hercegovini, Srbiji, Crnoj Gori i Albaniji, pokazujući da je cijelo područje imalo zajedničko kulturno nasljeđe. Rimska vila i terme na Ilidži kod Sarajeva, rimski vojni logor i grad Viminacijum kod Požarevca (Srbija), naselje Municipium kod Pljevalja (Crna Gora) i amfiteatar Drač (Albanija), predstavljeni su kroz VR priču u okviru aplikacije koja je dostupna na mreži i instalirana u lokalnim muzejima, u blizini odabranih arheoloških nalazišta. Korisnicima Interneta i posjetiteljima muzeja omogućena je virtualna šetnja Balkanom u rimsko doba i učenje o spomenicima sačuvanim samo u fragmentima.
Virtuelni muzej starih zanata, VR 360 Video 2020.
Danas na Baščaršiji mnoge ulice nose nazive po starim zanatima, od kojih veliki broj njih danas ne postoji. Putem Virtual Reality i desktop aplikacije korisnici se u ovoj verziji detaljno upoznaju sa četkarom, kazazom i bozadžijom, zanatima koji su pred nestankom. Pored toga mogu saznati i informacije o historijskom razvoju zanata u Sarajevu, te upozati zanate koji su i u praksi, i u jeziku, iščezli iz upotrebe.
„Devet disidenata”, prvi bh film rađen u tehnici VR 360 Video, 2019.
Kratki igrano-dokumentarni film, pod naslovom „Devet disidenata”, posvećen bošnjačkim književnicima koji su hapšeni od strane komunističkog režima, bio je prvi bosanskohercegovački film rađen u tehnici VR 360 Video. Projekat je realiziran kao dio evropskog konzorcija za obilježavanje 30. godišnjice rušenja Berlinskog zida i pada komunizma u Evropi.
„AR vodič kroz Sarajevo 5D”, 2020.
„AR vodič kroz Sarajevo 5D” iz 2020. bio je prvi projekat u koji je Digi.ba uključila tehnoestetski narativ “proširene realnosti”, a riječ je o tehnologiji koja virtualne elemente dodaje u stvarni prostor. Ova Android aplikacija je u turističku ponudu Sarajeva uvela mogućnost da korisnik na ekranu svog mobilnog uređaja može vidjeti 3D prezentacije predstavljenih objekata, sa osnovim informacijama. Za prvu fazu projekta izabrano je šest objekata, iz različitih perioda historije Sarajeva: Spomenik sarajevskom atentatu, Bijela tabija, Tašlihan, Robna kuća „Sarajka”, Veliki Sefardski hram i Džamija Havadže Kemaludina.
Creative Europe “Real Heroes”, 2020
Real Heroes je Virtual Reality aplikacija koja ima za cilj da među mladima promovira prave heroje, ličnosti koje su obilježile historiju čovječanstva, kao što je Leonardo da Vinči. Tri igrača sa VR headsetima u 3D okruženju Leonardove radionice traže dijelove njegovih pronalazaka čijim nestankom je ugrožen ljudski opstanak, jer se koriste do današnjeg vremena. Kad pronađu te objekte imaju priliku da upoznaju Leonarda da Vinčija. Aplikacija će biti postavljena na omladinskim film festivalima širom Evrope.
Bitka na Neretvi, VR 360 Video, 2020.
Svečanost obilježavanja desete godišnjice institucionalnog postojanja, odnosno 15 godina digitalizacije kulturne baštine, Udruženje Digi.ba obilježilo je projektom edukativne igra „Bitka na Neretvi”, odnosno „Bitka za ranenike”, u tehnici Virtual Reality, koja će korisniku omogućiti da doživi bitku na Neretvi kao da je njen sudionik. Nakon tačnih odgovora na pitanja iz edukativnog dijela, realiziranog kao 360 video, komandant korisniku postavlja zadatak da sruši most, obori neprijateljske avione i prenese ranjenika preko rijeke. Ako uspješno obavi ovu misiju, korisnika dočekuje i čestita mu lično – drug Tito!
