U posljednjih pedeset godina, finansije su postale više nego ikada prije moćan instrument utjecaja i pregovaranja između zemalja. Povećanje moći transnacionalnih subjekata i njihove težine u današnjem svijetu doveli su do pojave novih elemenata koji prevazilaze državne dimenzije. Pored pojave takozvanih „ekonomskih ubica“, čije su posljedice vidljive u raznim zemljama svijeta, od Južne Amerike do Evrope, postao je mehanizam putem kojeg se može vršiti politički pritisak na državu ili režim putem ekonomskih sankcija.
Pored značajnih efekata koje mogu imati na ekonomiju i stanovništvo neke zemlje, sankcije se mogu smatrati efikasnim sredstvom za vršenje pritiska na neposlušni režim ili državu. Mogu se koristiti za pokretanje političkih i drugih promjena, koje mogu uzrokovati da stanovništvo ciljne zemlje zahtijeva i podržava radikalne promjene.
Suštinsko pitanje je, da li su ekonomske sankcije zaista efikasne u postizanju političkih i ekonomskih ciljeva koje predviđaju oni koji uvode sankcije. Njihovu efikasnost uglavnom određuju dva elementa: kako ih država(e) koja prihvata ove sankcije poštuje i kako ciljna zemlja uspijeva spriječiti efekte ovih sankcija.
Dokazan primjer su sankcije Iranu u okviru njegovog nuklearnog programa. Unatoč negativnim posljedicama po iransku ekonomiju, ove sankcije nisu dovele do zaustavljanja nuklearnog programa. Osim toga, ove sankcije su ojačale mišljenje među iranskim stanovništvom, da je razvoj nuklearnog oružja najbolji način da se osigura nacionalni suverenitet.
Drugi primjer je slučaj Sjeverne Koreje, koja uprkos strogim sankcijama, nastavlja sa svojim nuklearnim i balističkim razvojnim programom, zanemarujući pritiske i sankcije.
U oba slučaja, bile su to zemlje koje su pomogle Iranu i Sjevernoj Koreji da ublaže negativne posljedice sankcija s kojima se suočavaju.
Drugi primjer, koji se manje-više namjerno često zaboravlja, su sankcije uvedene Libiji nakon terorističkog napada u Lockerbiju (1992-2003). One su imale ograničen učinak na Gadafijev režim, kako zbog protumjera koje je poduzeo libijski režim, tako i zbog djelimičnog nepoštivanja od strane nekih zemalja, uključujući Francusku, Njemačku i Italiju. Iako Rumunija ima značajne ekonomske interese u Libiji (posebno u naftnoj industriji) u iznosu od nekoliko miliona dolara, ona je u potpunosti ispoštovala sankcije, uključujući zatvaranje direktnog leta između Bukurešta i Tripolija. Međutim, Rumunija nije bila u mogućnosti da adekvatno unovči i dobije kompenzaciju za gubitke koje je pretrpjela u ovom slučaju.
Najnoviji primjer su sankcije uvedene Rusiji nakon njene invazije na Ukrajinu u februaru 2022.godine. Do danas su SAD, Velika Britanija i Evropska unija uvele više od 16.500 sankcija Rusiji. Glavni cilj bila je ruska imovina, sa zamrznutim finansijskim rezervama od oko 350 milijardi dolara (oko polovine svih rezervi). Drugi važan cilj bio je izvoz nafte i prirodnog gasa.
Ipak, sankcije nisu imale željene efekte, jer je Rusija pronašla načine da ograniči njihov uticaj. Procjenjuje se da Moskva upravlja flotom od oko 1000 tankera pod stranom zastavom koji uspijevaju izvoziti oko 8,3 miliona barela dnevno, uglavnom u Indiju i Kinu.
Efekti sankcija bili su vidljivi 2022.godine, kada je ruska ekonomija pala za 2,1%, ali je u 2023. porasla za 2,3%, a procjenjuje se da će rast u 2024. biti 1,1%.
Zaključak pojedinih važnih stručnjaka je, da zbog sankcija rat za Rusiju nije bio dovoljno skup, što znači da će moći da ga nastavi još neko vrijeme.
Dakle, možemo zaključiti da ekonomske sankcije nisu savršeno sredstvo i da njihovi rezultati mogu varirati u zavisnosti od nekoliko faktora, kao što su politički kontekst, nivo međunarodne podrške i sposobnost cilja da se odupre. Učinkovitost ekonomskih sankcija u konačnici zavisi od pažljivog planiranja i implementacije, praćene najširom mogućom međunarodnom podrškom i uključenošću, te rješavanjem globalnih kriza i konflikata.
O autoru:
Corneliu Pivariu je visoko odlikovani penzionisani general rumunske vojske. Osnovao je i dvije decenije vodio i jedan od najuticajnijih časopisa o geopolitici i međunarodnim odnosima u istočnoj Evropi, dvojezični časopis „Geostrategic Pulse”. General Pivariu je član Savjetodavnog odbora IFIMES-a.
Članak predstavlja stav autora i ne odražava nužno stav IFIMES-a.
Ljubljana/Brasov, 25.april 2024
(C) 2021 IFIMES
