Glavni uzrok nastanka karcinoma grlića maternice je Humani papilloma virus (HPV).
Humani papiloma virusi su grupa DNK virusa i svi su vrlo infektivni (zarazni). Poznato je više od 100 različitih tipova HPV-a, od kojih se preko 40 tipova prenosi spolnim putem te mogu inficirati genitalne dijelove muškaraca i žena te sluznicu usta i grla, navode iz Instituta za zdravlje i sigurnost hrane Zenica (INZ).
Iako većina HPV infekcija ne izaziva simptome i povlači se spontano, može doći do trajne infekcije HPV-om. Kod žena, trajna infekcija sa specifičnim tipovima HPV-a (najčešće HPV-16 i HPV-18) može dovesti do prekanceroznih lezija koje, ako se ne liječe, mogu napredovati u karcinom grlića maternice.
Tipovi HPV-a
Tipovi HPV-a su kategorizirani u dvije grupe – HPV niskog rizika koji ne uzrokuje karcinom, ali mogu uzrokovati spolne bradavice i HPV visokog rizika, koji mogu uzrokovati karcinom.
Do sada je identificirano desetak visokorizičnih tipova HPV-a. Dva od njih, tip 16 i 18, su odgovorni za oko 70 posto karcinoma grlića maternice, 75-80 posto slučajeva karcinoma anusa; 70 posto prekanceroznih lezija stidnice i rodnice povezanih s HPV-om, te 75 posto prekanceroznih lezija anusa povezanih s HPV-om.
HPV je toliko uobičajen i raširen virus da će skoro svaka spolno aktivna osoba bar jednom u životu biti zaražena nekim od tipova HPV virusa. HPV se prenosi seksualnim putem i naročito je raširen među mladim ljudima u dobi do 25 godina.
Osoba koja se vakciniše prije nego što postane seksualno aktivna bit će zaštićena od najčešćih i najopasnijih tipova virusa te ujedno neće prenositi virus drugima, kažu iz INZ-a.
Vakcinacija štiti djevojčice od tipova HPV-a koji su odgovorni za 70 posto slučajeva raka grlića maternice u bilo kojoj dobi života, kažu u Institutu.
Međutim, treba istaknuti da su redovni PAPA skrininzi izuzetno bitni, kako za nevakcinisane tako i za vakcinisane žene, zato što HPV vakcina štiti od većine oblika karcinoma grlića materice, ali ne od svih. Vakcinacija i redovni pregledi u kombinaciji daju pouzdanu zaštitu od raka grlića materice.
Zavod za javno zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine (ZZJZ FBiH) u toku 2022. godine pokrenuo je proceduru nabavke vakcina protiv HPV-a, na osnovu postojećih sredstava za nabavku vakcina iz Programa obveznih imunizacija, s ciljem provođenja Pilot programa imunizacije protiv HPV infekcije u 2022./2023. godini.
U Bosni i Hercegovine registrirano je četverovalentna vakcina koja pruža zaštitu od bolesti uzrokovanih HPV-om tipa 6, 11, 16 i 18.
Vakcine protiv HPV infekcije
Osobe u dobi od 9 do 13 godina (uključujući i 13 godina) starosti primaju dvije doze vakcina u razmaku od 6 mjeseci.
Nakon četrnaestog rođendana, primaju se tri doze vakcine, i to preporučuje se druga doza dva mjeseca nakon prve doze, i treća doza šest mjeseci nakon prve doze.
Drugu dozu treba primijeniti najmanje mjesec dana nakon prve doze, a treća doza se mora primijeniti najmanje tri mjeseca od druge doze.
Budući da se pokazalo da rizik od HPV infekcije raste neposredno nakon početka seksualne aktivnosti, vakcina ima veoma važnu ulogu u zaštiti adolescentica.
Široka primjena samo HPV vakcine ima potencijal da smanji smrtnost od karcinoma grlića maternice za 50 posto tokom nekoliko decenija, a po nekim procjenama čak i veću stopu prevencije, od 71 posto, ovisno o pokrivenosti imunizacijom, navode iz INZ.
Iako se očekuje da će HPV vakcine značajno smanjiti učestalost karcinoma grlića maternice, ona ne djeluje terapeutski, odnosno ne koristi ženama koje su već zaražene HPV-om niti štite od karcinoma uzrokovanog nekim tipovima HPV-a koji nisu uključeni u trenutnu formulaciju vakcine.
HPV vakcina kao primarna prevencija mora biti dio sveobuhvatnog pristupa borbi protiv karcinoma grlića maternice, koji podrazumijeva vakcinaciju skupa sa skriningom, čime će se povećati efikasnost kontrole i prevencije ove maligne bolesti.
Primarna prevencija, edukacija i primjena vakcine, uz nastavak sekundarne prevencije putem skrininga te odgovorno spolno ponašanje, najbolji su put sprječavanja zaraze HPV-om, a samim time i smanjenje stope incidencije i smrtnosti od karcinoma grlića maternice.
Institut za zdravlje i sigurnost hrane
